Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), sadece çocukları etkileyen bir durum olarak düşünülse de, pek çok yetişkin bu zorluğun belirtileriyle yaşamaktadır. Yetişkinlerde DEHB'in doğru bir şekilde teşhis edilmesi, bireyin günlük yaşamındaki zorlukları anlamak ve bu zorluklarla başa çıkmak için uygun stratejiler geliştirmek açısından kritik öneme sahiptir. DEHB teşhis süreci, klinik değerlendirmelerden öz-raporlama anketlerine, nöropsikolojik testlerden diğer değerlendirmelere kadar bir dizi yöntem içerir. Yetişkinlerde kullanılan DEHB testlerini Uzman Psikolog Gülnur Çelik anlattı.
Yetişkinlerde DEHB testi genellikle öz-raporlama ölçekleri ve nöropsikolojik testlerden oluşmaktadır.
1. Öz-raporlama Ölçekleri
a. Yetişkin ADHD Öz Raporlama Ölçeği: DSM kriterlerine dayalı olarak oluşturulmuş, yetişkinlerde DEHB belirtilerini saptamaya yönelik bir ölçektir.
b. Conners' Yetişkin DEHB Derecelendirme Ölçekleri: Yetişkinlerin DEHB belirtilerini ve yaşamlarındaki etkisini değerlendirmek için kullanılır.
2. Nöropsikolojik Testler
Bu testler, bireyin bilişsel yeteneklerini, dikkatini ve diğer beyin fonksiyonlarını değerlendirmek için kullanılır. DEHB'nin nöropsikolojik profilini anlamak için kullanılırlar.
a. Stroop Testi: Bireyin dikkatini ve tepki ketlenmesini değerlendirmek için kullanılır.
b. Wisconsin Kart Eşleştirme Testi: Bilişsel esneklik ve soyut düşünme yeteneklerini ölçer.
c. Sürekli Performans Testi: Dikkati ve tepki ketlenemsini değerlendirmek için kullanılır.
Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği Testi Nasıl Yapılır?
❖ Öz-Raporlama Ölçekleri:
➢ Uygulama: Birey, belirtilere ilişkin ifadeleri değerlendiren bir dizi soruya cevap verir.
➢ Örnek: Yetişkin DEHB Öz Raporlama Ölçeği veya Conners' Yetişkin DEHB Derecelendirme Ölçekleri gibi ölçekler kullanılabilir. Bu anketlerde bireyin dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik ile ilgili belirtileri değerlendirmesi beklenir.
❖ Nöropsikolojik Testler:
➢ Uygulama: Bu testler, bireyin bilişsel ve dikkat becerilerini değerlendirmek için bilgisayar tabanlı veya kâğıt-kalem yöntemleriyle yapılır.
➢ Örnek: Sürekli Performans Testi: Bireyin bir ekranda belirli bir süre boyunca beliren hedeflere ne kadar hızlı ve doğru tepki verdiğini değerlendirir.
- Stroop Testi: Bireyin renk isimleriyle yazı rengi arasındaki çelişkili bilgilere nasıl tepki verdiğini ölçer. Bu, inhibisyon kontrolü ve dikkat üzerine bir testtir.
- Wisconsin Kart Eşleştirme Testi: Bireyin problem çözme ve soyut düşünme yeteneklerini değerlendirir.
Bu testler, yetişkinlerde DEHB'in değerlendirilmesinde kullanılır ve genellikle bireyin semptom şiddetini, dikkat süresini ve dürtü kontrol yeteneklerini değerlendirmek için kullanılır. Bu tür testler, DEHB'nin teşhisinde yalnız başına belirleyici olmayıp, genellikle bir uzmanın klinik değerlendirmesiyle birlikte kullanılır.
Yetişkin DEHB Testinde Neler Sorulur?
Bir yetişkin DEHB öz-raporlama anketi olan Yetişkin ADHD Öz Raporlama Ölçeği gibi ölçeklerde tipik olarak şu tür sorular bulunabilir:
1. Dikkatsizlik Belirtileri İle İlgili Sorular
a. Sıklıkla detayları kaçırır mısınız ya da dikkatsizce hatalar yapar mısınız?
b. Sıklıkla görevleri ve aktiviteleri organize etmekte zorluk çeker misiniz?
c. Sıklıkla başladığınız işleri tamamlamakta zorlanır mısınız?
d. Sıklıkla dış uyarıcılardan kolayca dikkatiniz dağılıyor mu?
2. Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri İle İlgili Sorular
a. Sıklıkla aşırı konuşur musunuz?
b. Sıklıkla sıranızı beklerken sıkılır mısınız ya da beklemekte zorlanır mısınız?
c. Sıklıkla kesintiye uğramadan oturmakta zorluk çeker misiniz?
d. Sıklıkla bir şeylerin üzerine atlar veya cevaplarınızla insanları keser misiniz?
e. Bu sorulara verilen cevaplar genellikle bir sıklık ölçeği üzerinden değerlendirilir (örneğin "hiçbir zaman", "bazen", "sık sık", "hemen hemen her zaman").
Bu sorular sadece örnek amaçlıdır. DEHB'in teşhis edilmesi için bir uzmana başvurulması gerekmektedir. Testler ve öz raporlamalar, teşhisin sadece bir parçasıdır ve genel değerlendirmenin bir parçası olarak kullanılırlar. Uzmana başvurduğunuzda, bu tür soruların yanı sıra ayrıntılı bir tıbbi ve psikiyatrik öykü alma, semptomların süresi, şiddeti ve yaşam üzerindeki etkisi gibi diğer önemli bilgilerle birlikte ele alınacaktır.